مقایسه وضعیت زندان‌های زنان در حکومت طالبان و حکومت جمهوری اسلامی افغانستان

به قلم ZP

وضعیت زنان در زندان‌های افغانستان هم در دوره حکومت جمهوری اسلامی و هم در دوره حکومت طالبان با چالش‌های جدی و نقض گسترده حقوق بشر مواجه بوده است. در دوره حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، با وجود تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت حقوق بشر و اصلاحات در سیستم قضایی، زنان زندانی همچنان با مشکلاتی همچون شرایط نامناسب زندان‌ها، نبود دسترسی به وکلای مدافع، و روند قضایی ناعادلانه مواجه بودند. بسیاری از این زنان به اتهامات اخلاقی یا جرائم خانوادگی زندانی می‌شدند که اغلب بدون رعایت استانداردهای دادرسی عادلانه صورت می‌گرفت.

با بازگشت طالبان به قدرت در آگست 2021، وضعیت زنان زندانی وخیم‌تر شده است. طالبان با اعمال قوانین سختگیرانه شریعت، محدودیت‌های شدیدتری را بر زنان اعمال کرده‌اند که این محدودیت‌ها به‌ویژه در زندان‌ها به شدت حس می‌شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که زنان زندانی در دوره طالبان با شرایط بدتری از نظر دسترسی به خدمات صحی، تغذیه مناسب، خشونت های جنسی و حمایت‌های قانونی روبه‌رو هستند. همچنین، برخوردهای خشونت‌آمیز و نقض گسترده حقوق بشر در این زندان‌ها به یک امر عادی تبدیل شده است.

این وضعیت نیازمند توجه فوری جامعه بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری است تا بتوان به بهبود شرایط زنان زندانی در افغانستان کمک کرد و از نقض بیشتر حقوق آنها جلوگیری نمود.

 مقاله تحلیلی حاضر به بررسی و مقایسه وضعیت زنان در زندان‌های دو دوره حکومت جمهوری اسلامی و طالبان خواهد پرداخت و جزئیات بیشتری از این نقض‌های حقوق بشری را ارائه خواهد کرد.
مقایسه:
۱. حقوق و امکانات زندانیان 

 ۱.۱ حکومت جمهوری اسلامی افغانستان:  در زمان جمهوریت، دسترسی زنان در زندان‌ها به خدمات بهداشتی و آموزشی بهبود یافته بود دولت تلاش‌هایی برای ایجاد برنامه‌های آموزشی و ارائه خدمات صحی انجام می‌داد، اما همچنان مشکلاتی مانند کمبود منابع و زیرساخت‌ها وجود داشت. با این حال، زنان زندانی نسبت به دوره‌های قبل از حقوق و امکانات بیشتری برخوردار بودند. که این حاصل زحمات و تلاش زنان آزادی خواه و فعالین مدنی بود که در عرصه حقوق زن در افغانستان فعالیت داشتند.

۱.۲ حکومت امارت اسلامی افغانستان: در زمان حکومت امارت اسلامی، شرایط به شدت بدتر شد. فعالیت تمام نهاد های مدافع حقوق زنان در افغانستان ممنوع شده  و عملا صدای زندانی و مشکلاتی انها که هر از گاهی از داخل زندان با رسانه ها تماس میگرفتند دیگر به گوش نمی رسد. و حکومت زن ستیز دسترسی زنان به خدمات صحی و آموزشی در زندان‌ها را تقریبا ناپدید کردند و شرایط زندگی آنان به شدت سخت‌تر و غیرانسانی‌تر گردید. نبود امکانات صحی کافی، کمبود غذا و آب، و محدودیت‌های شدید بر ارتباط با دنیای بیرون از جمله مشکلات عمده بودند که زنان زندانی با آن‌ها روبرو شدند.
۲. شرایط زندگی

۲.۱   حکومت جمهوری اسلامی افغانستان: زنان زندانی در شرایط نسبتا بهتری نسبت به دوره طالبان قرار داشتند. آنان دسترسی به غذا، پوشاک و مکان مناسب برای زندگی داشتند. هم چنان اشرف غنی ریس جمهور وقت، بارها وعده ی زندگی بهتر زنان و جلوگیری از سو استفاده آنها را می‌داد اما این وعده ها کمتر عملی می‌شد. فعالین حقوق زن که عمدتا از طرف سازمان های خارجی حمایت مالی می‌شدند همواره از وضعیت زندانیان زن نظارت می‌کردند. گرچه که فساد اداری و خورد و برد های سیاسی و درون سازمانی وجود داشت اما بازهم وضعیت زنان به مراتب بهتر بود.

در داخل زندان برای زنان کورس های آموزشی حرفه و صنایع دستی، سواد آموزی و ارتقا ضرفیت ایجاد می شد تا زنان بتوانند بعد از آزادی با دنیای بیرون وفق پیدا کنند. با آنهم مشکلاتی از قبیل کمبود فضا برای نگهداری زندانیان و اطفال شان وجود داشت.

۲.۲ حکومت امارت اسلامی افغانستان: اما وضعیت زنان زندانی در زمان طالبان نسبت به دوره جمهوریت به مراتب وخیم تر شد تمام امکانات که زنان از قبل به آن دسترسی داشتند کاملا از میان برداشته شد و خشونت های روانی جسمی و آزار های جنسی بر زنان شدیدتر شده است. فعالیت سازمان های خارجی کاملا محدود شده و همواره گزارش از تجاوز های جنسی توسط نگهبانان و افراد بلند پایه زندان بر زنان زندانی در شبکه های اجتماعی نشر می‌شود. از سوی دیگر حامله شدن زنان بعد از تجاوز های جنسی طالبان بر آنان از مشکل جدی زندانیان زن به حساب می‌رود که بدون دسترسی به هیچ گونه خدمات صحی در داخل زندان ولادت کرده و هیچ کس حاضر به سرپرستی آن طفل نمی شود. با وجودی که طالبان به هیچ رسانه ی اجازه مصاحبه با زندانیان و نظارت از وضعیت آنان را نمی‌دهد اما زنان که بعد از مدتی از زندان آزاد می‌شوند حکایت های تلخ و دردناک از سرگذشت شان در داخل زندان دارند. 

 وضعیت نامناسب‌ زندان، تغذیه نا‌سالم، عدم رعایت حفظ الصحه، نبود خدمات صحی و درمانی مناسب، ناسزاگویی و رفتار زشت زندان‌بان‌ها، نبود زندان‌بان‌های مسلکی، استفاده از دست‌بند و غل و زنجیر حین انتقال به مراکز صحي بیرون از زندان، محرومیت از ارتباط منظم با خانواده و چندین مشکل دیگر از چالش‌هایی است که زنان زندانی با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آن‌ها از ابتدایی‌ترین امکانات زنده‌گی در زندان‌ها محرومند. همه زندان‌های زنانه از سوی فرماند‌‌هان نظامی طالبان مدیریت می‌شوند و هیچ زنی در مدیریت این زندان‌ها نقش ندارد.
  ۳. دسترسی به عدالت:

 ۳.۱ حکومت جمهوری اسلامی افغانستان: زندانی به سیستم قضایی دسترسی داشتند و می‌توانستند برای دفاع از خود وکیل داشته باشند.  همچنین جلسات محاکمه به صورت عمومی برگزار می‌شد. نهاد های مدافعین حقوق بشر و حقوق زنان برای زنان که مشکلات اقتصادی داشتند وکیل مدافع زن تعین می‌کردند تا از حقوق خود دفاع کند. با آنهم تعداد زیادی از زنان بی گناه زندانی بودند و به دلیل وجود فساد در دستگاه های اداری و قضایی قضیه های بیشتر از زنان دست نخورده باقی مانده و آن‌ها سالها بی سرنوشت زندانی بودند از سوی دیگر زن زندانی معمولا از سوی خانواده ترد شده و هیچ رسیدگی به قضایای آنها صورت نمی‌گرفت.

مورد تکان دهنده این است که اکثر زنان در بدل رسیدگی به قضایای شان مجبور بودند تن به روابط جنسی نامشروع با کارمندان اداری بخش قضا بدهند تا بتوانند طعم آزادی را بچشند. و اکثر این تن فروشی ها در داخل زندان ها صورت می‌گرفت.

۳.۲ حکومت امارت اسلامی افغانستان: در این زمان اندک ترین دسترسی زنان به عدالت و وکیل مدافع محدود شده و زنان بی گناه بدون آگاهی از سرنوشت شان زندانی هستند اندکی از زنان که شناخت ویا واسطه در میان جنگجویان طالب دارند می‌توانند وکیل مدافع داشته باشند در غیر آن هیچ زنی اجازه داشتن وکیل مدافع را ندارد. اکثر این زنان به دلیل تماس تلفنی با نا محرم، بیرون شدن از خانه بدون محرم، بلند کردن صدا در مقابل طالبان و ظاهر شدن در تظاهرات علیه طالبان دستگیر شده اند؛ جرم های که هیچ تعریفی از نوعی مجازات آن در هیچ کتابی ثابت نشده است. هم چنان در بازجویی های زنان هیچ کارمند زن وجود ندارد و گزارش های تکان دهنده ی وجود دارد که نشان می‌دهد در زمان بازجویی طالبان که دم از دین داری می‌زنند زنان را در مقابل چشمان چندین مرد برهنه می‌کنند و اینگونه آزار روحی جبران نا پذیری بر زنان زندانی وارد می‌کنند. حتی زنان که بعد از این اعمال وحشیانه ی طالبان آزاد می‌شوند دست به خودکشی زده و به زندگی خویش پایان می‌دهد.

نتیجه‌گیری

وضعیت زنان زندانی در افغانستان در دو دوره حکومت جمهوری اسلامی و حکومت طالبان با تفاوت‌ها و چالش‌های جدی مواجه بوده است. در دوره جمهوری اسلامی افغانستان، با وجود برخی تلاش‌ها برای بهبود شرایط زنان زندانی، مشکلاتی مانند فساد اداری، کمبود منابع و زیرساخت‌ها، و نبود دادرسی عادلانه همچنان پابرجا بود. زنان به خدمات صحی و آموزشی دسترسی داشتند و نهادهای مدافع حقوق زنان و حقوق بشر تلاش‌هایی برای حمایت از آنان انجام می‌دادند، اما این حمایت‌ها کافی نبود و بسیاری از زنان بی‌گناه در زندان‌ها باقی می‌ماندند. از سوی دیگر، وعده‌های مکرر دولت برای بهبود وضعیت زنان زندانی نیز اغلب به صورت کامل محقق نمی‌شد. با وجود این، زنان در این دوره به نسبت دسترسی بیشتری به خدمات و امکانات داشتند و برنامه‌های آموزشی و حرفه‌ای در داخل زندان‌ها برای آنان فراهم می‌شد تا بتوانند بعد از آزادی بهتر با جامعه بیرونی وفق پیدا کنند.

با بازگشت طالبان به قدرت در آگست 2021، وضعیت زنان زندانی به مراتب وخیم‌تر شد. طالبان با اعمال قوانین سختگیرانه شریعت و محدودیت‌های شدید بر زنان، شرایط زندان‌ها را به شدت بدتر کرده‌اند. گزارش‌ها حاکی از افزایش خشونت‌های جنسی، عدم دسترسی به خدمات صحی و درمانی مناسب، و رفتارهای غیرانسانی با زنان زندانی است. در دوره طالبان، فعالیت نهادهای مدافع حقوق زنان ممنوع شده و دسترسی به خدمات صحی و آموزشی تقریباً ناپدید شده است. زنان زندانی با مشکلات شدیدتری از جمله تغذیه نامناسب، نبود خدمات صحی، و خشونت‌های روانی و جسمی مواجه هستند. همچنین، گزارش‌های متعددی از تجاوزات جنسی توسط نگهبانان و افراد بلندپایه زندان‌ها منتشر شده است. 

نبود دسترسی به وکلای مدافع و عدالت قضایی نیز از مشکلات عمده در دوره طالبان است. زنان بی‌گناه بدون هیچ دادرسی عادلانه‌ای زندانی هستند و بسیاری از آنها به دلایل بی‌اساسی مانند تماس تلفنی با نامحرم یا شرکت در تظاهرات دستگیر شده‌اند. این شرایط نگران‌کننده نیازمند توجه فوری جامعه بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری است تا بتوان به بهبود وضعیت زنان زندانی در افغانستان کمک کرده و از نقض بیشتر حقوق آنها جلوگیری نمود.

در مجموع، وضعیت زنان زندانی در افغانستان نشان‌دهنده یک بحران حقوق بشری عمیق است. در دوره جمهوری اسلامی، اگرچه مشکلات زیادی وجود داشت، اما تلاش‌هایی برای بهبود شرایط صورت می‌گرفت. در مقابل، در دوره طالبان، زنان زندانی با شرایط بسیار وخیم‌تری مواجه شده‌اند و از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی خود محرومند. جامعه جهانی باید به صورت فوری و مؤثر به این بحران واکنش نشان دهد و از هر طریق ممکن برای حمایت از زنان زندانی و بهبود شرایط آنان اقدام کند. 

توجه به وضعیت زنان زندانی و تلاش برای بهبود شرایط آنان نه تنها از نظر انسانی ضروری است، بلکه می‌تواند به بهبود کلی وضعیت حقوق بشر در افغانستان کمک کند. حمایت و همبستگی بین‌المللی با زنان زندانی و افزایش فشار بر طالبان برای رعایت حقوق بشر می‌تواند به تغییرات مثبتی در این زمینه منجر شود.

ZP از یک پوهنتون پزشکی در ولایت بلخ فارغ التحصیل شد و سپس به عنوان رئیس یکی از دانشکده های آن و درعین حال به عنوان قابله حرفه ای کار کرد. او امروز برای یک سازمان غیردولتی در ولایت هرات کار می کند.

توجه:  مسئولیت محتوای مقاله به عهده نویسنده می باشد. شبکه افغان دیاسپورا در قبال اظهارات نادرست در این مقاله .مسئولیتی نخواهد داشت