صالحه فاروق اعتمادی؛ بانوی پیشگام سیاست، فرهنگ و حقوق زنان افغانستان

افغانستان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ معاصر خود را از دست داد. صالحه فاروق اعتمادی، بانوی پیشگام، مبارز و پرتلاش، در سن ۹۴ سالگی در جینوا، دور از وطن و در تبعید، چشم از جهان فروبست. او در سکوتی تلخ و غم‌انگیز درگذشت؛ سکوتی که نه تنها از سوی سیاستمداران فعلی و سابق شکسته نشد، بلکه حتی سفارت افغانستان در جینوا نیز در مراسم خاکسپاری او حضور نیافت و هیچ هیأتی برای ادای احترام به این زن پیشگام اعزام نکرد. زنی که بنیان‌گذار حرکت زنان، مدافع حقوق آنان، و الهام‌بخش نسل‌های بعدی بود، در غربت و بی‌خبری بسیاری از هم‌وطنانش به خاک سپرده شد. جز چند پیام از دوستان و خیرخواهان، هیچ واکنش جدی از سوی چهره‌های سیاسی دیده نشد.  زنی که عمر خود را برای خدمت به کشورش سپری کرد، در غربت و دور از خانه خاموش شد.

زندگی پر از خدمت و شجاعت

در سال ۱۳۶۹، اعتمادی به حیث وزیر امور اجتماعی در کابینهٔ داکتر نجیب‌الله مقرر گردید و تا سقوط حکومت در سال ۱۳۷۱ در این سمت خدمت نمود. در زمانی که حضور زنان در سیاست افغانستان بسیار نادر بود، حضور او در سطح عالی دولت نماد پیشرفت و امید برای برابری جنسیتی محسوب می‌شد.

اما کارنامهٔ اعتمادی تنها به سیاست محدود نمی‌شود. در سال ۱۹۶۳، او نخستین زن افغان بود که مدال معتبر نخل‌های آکادمیک فرانسه(Palmes Académiques) را به دلیل خدمات برجسته در عرصهٔ آموزش عمومی و فرهنگ دریافت کرد؛ افتخاری که ریشهٔ آن به دوران ناپلئون برمی‌گردد. این نشان جایگاه او را به عنوان یک شخصیت فرهنگی و آموزشی برجسته در سطح بین‌المللی تثبیت کرد.

رهبری بشردوستانه

اعتمادی موسسهٔ «نسوان زنان» را بنیان گذاشت؛ نهادی که کمک‌های مادی و معنوی برای خانواده‌های نیازمند فراهم می‌کرد، کورس‌های سوادآموزی برای زنان بی‌سواد در ادارات دولتی، نهادهای خصوصی و حتی زندان‌ها برگزار می‌نمود و در بحران‌هایی چون زلزله و سیلاب با جمعیت هلال احمر همکاری داشت.

در جریان قحطی سال ۱۳۵۰، او کمیتهٔ ویژهٔ امداد را ایجاد کرد و شخصاً همراه با همکارانش به مناطق دورافتاده چون غور، قادس، مورچاق، فیض‌آباد، پامیر، واخان، لعل و سرجنگل، دولت‌یار و دیگر نقاط دشوار سفر کرد و مواد امدادی توزیع نمود. او گزارش‌های جامع از این سفرها تهیه و منتشر کرد که توجه داخلی و خارجی را به وضعیت مردم افغانستان جلب نمود.

نمایندگی جهانی

اعتمادی در کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی متعددی افغانستان را نمایندگی کرد، از جمله:

• اجلاس عمومی یونسکو (۱۹۶۰)

• سمپوزیوم بین‌المللی زنان، مسکو (۱۹۶۷)

• سمپوزیوم مدیران جوان، دهلی (۱۹۷۰)

• کنفرانس شورای زنان، بانکوک

• ریاست کمیتهٔ اول در سمپوزیوم تهران (۱۹۷۲)

• کنفرانس‌های فدراسیون بین‌المللی زنان در وارنا (بلغاریا) و مسکو

• کنفرانس‌های بین‌المللی کار، ژنو (۱۹۹۰ و ۱۹۹۱)

• کنفرانس وزرای کار آسیا-پاسیفیک، چین (۱۹۹۱)

• کنفرانس وزرای کار کشورهای بی‌طرف، تونس (۱۹۹۱)

• کنفرانس‌های بین‌المللی صلح افغانستان در آمریکا، آمستردام، بن و هامبورگ (۱۹۹۷–۱۹۹۸)

حضور او در این نشست‌ها صدای افغانستان را در زمینهٔ حقوق زنان، مسائل کار و صلح در سال‌های پرآشوب بلند کرد.

با وجود دهه‌ها جنگ و بحران، اعتمادی افغانستان را ترک نکرد تا سال ۱۳۷۲ که برای درمان به دهلی سفر کرد. در غیاب او، خانهٔ پدری‌اش در شش‌درک غارت و سوختانده شد و منزل شخصی‌اش در وزیر اکبرخان مصادره گردید. پس از وفات همسرش در سال ۱۳۷۴، او اقامت سوئیس را دریافت کرد و تا زمان وفاتش در نوامبر ۲۰۲۵ در آنجا زندگی نمود.

پیام‌های تسلیت

بر اساس خبرنامهٔ جبههٔ آزادی افغانستان، اعتمادی از بنیان‌گذاران موسسهٔ نسوان، مبتکر ایجاد نخستین هسته‌های نهضت سوادآموزی در مرکز و ولایات، و پیشنهادکنندهٔ آموزش و استخدام نخستین قاضیان زن و تربیهٔ منسوبان پولیس زن در دوران سلطنت بود. او همچنین نقش مهمی در نام‌گذاری روز ۲۴ جوزا به عنوان «روز مادر» در تقویم رسمی افغانستان داشت. این اقدامات نشان‌دهندهٔ تعهد عمیق او به ارتقای جایگاه زنان و توسعهٔ اجتماعی کشور بود.

هیله نجیب الله، یکی از چهره‌های شناخته‌شده افغان، در سوگ او بتاریخ ۱۶ نومبر ۲۰۲۵ چنین نوشت:

«#صالحه فاروق اعتمادی یک سیاستمدار، وزیر پیشین امور اجتماعی (۱۹۹۰-۱۹۹۲)، زنی با شخصیت که نه تنها آموزگار و راهنما بود، بلکه نمایندهٔ افغانستان در محافل بین‌المللی نیز محسوب می‌شد، دیگر در میان ما نیست. من در کودکی به او نگاه می‌کردم و افتخار دیدارش را زمانی داشتم که در جینوا کار می‌کردم، جایی که او اقامت داشت. روحش شاد، او با تمام توان و صداقت به مردمش خدمت کرد. همیشه به دنبال زنانی بودم که بتوانند با فروتنی، دانش افغانستان، تجربهٔ زندگی و عشق به وطن و مردم، با او برابری کنند. او برای همیشه الهام‌بخش من خواهد بود.»

حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان نیز با نشر پیامی تسلیت گفت:

«با تأثر و اندوه، مطلع شدم که خانم صالحه فاروق اعتمادی چشم از جهان فرو بسته به رحمت حق پیوسته است. انا لله و انا الیه راجعون. صالحه اعتمادی از نخستین زنانی بود که برای تأمین حقوق و آموزش زنان فعالیت کرد، او در این راستا، خدمات ارزشمند و فراموش‌نشدنی از خود به یادگار گذاشت. وفات ایشان را به تمام اعضای خانواده و بستگان‌شان تسلیت گفته برای آن مرحومه بهشت برین استدعا می‌نمایم.»

اعتمادی در جینوا، دور از وطن، در سکوتی که شایستهٔ او نبود، به خاک سپرده شد. نه هیأتی از دولت افغانستان، نه پیام رسمی از سفارت، و نه واکنش گسترده از سیاستمداران؛ تنها چند صدای پراکنده از خیرخواهان و دوستان، یاد او را زنده نگه داشتند. این واقعیت تلخ، نشان‌دهندهٔ فاصلهٔ عمیق میان نسل پیشگامان عدالت اجتماعی و وضعیت امروز کشور است.

با این حال، میراث او در عرصهٔ سیاست، فرهنگ و آموزش، بخشی از تاریخ ماندگار افغانستان است و برای محققین و نسل‌های آینده اهمیت ویژه دارد. او الگویی از فروتنی، دانش، تجربه و عشق به وطن بود؛ الگویی که نسل‌های بعدی باید از آن الهام بگیرند.

افغانستان نه تنها فقدان یک پیشگام را سوگواری می‌کند، بلکه سکوتی را که مرگ او را احاطه کرده بود نیز به یاد خواهد داشت. روحش شاد و یادش گرامی باد.