راتلونکی اوږد کال (لیپ کال): فزیکي تحلیل او د ورځو علمي ارزښت

لیکوال او څیړونکی : انجنیر محمد امین

راتلونکی نوی کال به د عادي کلونو په پرتله یو اوږد کال وي چې په علمي اصطلاح کې ورته لیپ کال ویل کېږي. دا کال به په مجموع کې ۳۶۶ورځې او څو دقیقې ولري، یعنې یوه ورځ تر عادي کال زیات دی. خو لیپ کال یوازې د ورځو د شمېر زیاتوالی نه دی؛ بلکې دا موضوع د ځمکې د مدار، د لمر شاوخوا د هغې د حرکت او د تقویم د دقیق تنظیم سره نېغ په نېغه تړاو لري.

لکه څنګه چې معلومه ده، عادي کال ۳۶۵ ورځې لري، خو د ځمکې بشپړ گردش د لمر شاوخوا دقیقاً ۳۶۵ ورځې او شاوخوا ۶ ساعته وخت نیسي. که دا اضافي شپږ ساعته هر کال له پامه وغورځول شي، نو د وخت په تېرېدو سره به زموږ تقویم د لمر له حرکت سره همغږی پاتې نه شي. په عملي ډول، دا اضافي وخت د څلورو کلونو په موده کې نږدې ۲۴ ساعتونه جوړوي، چې موږ یې د فبرورۍ د ۲۹مې ورځې په بڼه جبران کوو.

له همدې امله، لیپ کال د طبیعت یوه منظم او علمي اړتیا ده، نه یوازې یو تقویمي بدلون. د فزیک پوهانو د وخت د دقیق اندازه کولو لپاره اتومي ساعتونه رامنځته کړي، چې تر ټولو باوري معیار بلل کېږي. د دغو ساعتونو په مرسته حتی واړه ثانیې هم محاسبه کېږي، څو د ځمکې د حقیقي حرکت له بدلونونو سره د وخت همغږي وساتل شي.

ځکه چې د ځمکې مدار یو ثابت مسیر نه دی او په اوږدمهال کې بدلون مومي، دا بدلونونه د موسمونو، اقلیمي حالاتو او د ځمکې د چاپېریالي توازن په بدلونونو کې مهم رول لري. که لیپ کال شتون ونه لري، نو د موسمونو نظم به ګډوډ شي او د طبیعت او تقویم ترمنځ همغږي به له منځه ولاړه شي.

د لیپ کال شتون یوازې د ورځو شمېر نه زیاتوي، بلکې دا د طبیعت د ریتم، د سیارو د حرکت او د وخت د دقیق سمون یوه ثابته شوې فزیکي اړتیا ده. په کایناتو کې د وخت مفهوم د سیارو ترمنځ توپیر لري، او دا موږ ته ښيي چې څنګه فزیک او حتی میتافزیک د ورځني ژوند له کچې تر ستوریز نظام پورې اغېز لري.

همدا اضافي ورځ ده چې راتلونکی کال تر نورو کلونو اوږدوي او د موسمونو، فصلونو او ورځني ژوند دقیق نظم ساتي. که لیپ کال موجود نه وای، نو د څلورو کلونو په تېرېدو سره به ژمی، پسرلی، دوبی او منی له خپل طبیعي وخت څخه ورو ورو وروسته پیل کېدل، او په اوږده موده کې به د تقویم او طبیعت ترمنځ بشپړه بې‌نظمي رامنځته شوې وای.

د فزیک له نظره، د ځمکې د لمر شاوخوا حرکت دقیقاً ۳۶۵.۲۴۲۲ ورځې دی. د دې اضافي برخې جبران د تقویمي سیستم له لارې کېږي، چې هر څلور کاله وروسته یوه ورځ ورزیاتېږي. د همدې میکانیزم په وسیله د فصلونو جریان، د ستورو حرکت او ورځنی ژوند په دقیق ډول همغږي پاتې کېږي.

که لیپ کال نه وای، نو یوازې په سلو کلونو کې به تقویم د لمر له حرکت څخه شاوخوا ۲۵ ورځې وروسته پاتې شوی وای، چې دا به د موسمي بدلونونو، کرنې، طوفانونو، سیلابونو او د انساني ژوند د مهالوېش لپاره ستره ګډوډي رامنځته کړې وای.

له همدې امله، راتلونکی کال چې د فزیک له نظره یو اوږد کال ګڼل کېږي، دا اضافي ورځ د ځمکې د حرکت د دقیق محاسبې او د موسمونو د همغږۍ لپاره حیاتي ارزښت لري. دا موږ ته دا حقیقت راپه ګوته کوي چې طبیعت او د فزیک علم څنګه په منظم ډول له یو بل سره تړلي دي. هره ورځ د طبیعت د دقیق سمون یوه بېلګه ده، او اضافي ورځ یوازې شمېر نه زیاتوي، بلکې زموږ د ژوند، فصلونو او علمي نظم د ساتنې لپاره بنسټیز اهمیت لري.

لیکوال او څیړونکی : انجنیر محمد امین ظریف لیکوال او سیاسي تحلیلګر ، په کانادا کې د ستراتیژوکو مطالعات د منځي بنسټګر غړی .

یادونه: د مقالې محتوا یوازې د لیکوال مسؤلیت دی. د افغان دیاسپورا شبکه به په مقاله کې د هر ډول ناسم یا غلط بیان مسؤلیت په غاړه نه اخلي.