د پښتو ژبې متفکر
عبدالوکیل اټک
په مومند درې، ننګرهار کې، چیرې چې افغانستان د مرکزي او جنوبي آسیا ژبنۍ پولې سره نښلي، صدیق الله ریښتیـن په ۱۹۱۹ زېږدیز کال کې نړۍ ته سترګې پرانیستې. له همدې ساده کليوالي ژوند نه، یو داسې فکر راوټوکېد، چې نن د پښتني فکري بیدارۍ لارښود بلل کېږي.
ریښتیـن د پښتو ژبې، ادب، او فلسفې مخکښ دی. هغه نه یوازې استاد دی، بلکې شاعر، لیکوال، او عامفهمه مفکر دی، چې د پښتو ادبياتو او فکري یو ستر ستوری ګرځېدلی. د “ریښتیـن” ادبي تخلص او نوم اوس د افغانو شاعرانو، ژبپوهانو، او کلتوري فعالانو ترمنځ په یو ستر ادبي نوم دی.
هغه خپله پوهه د افغانستان د سیاسي او ایډیالوژیکو بدلونونو په سختو وختونو کې ترلاسه کړه. د ژبې ارزښت ته یې ژوره توجه درلوده. د هغه لپاره ژبه یوازې خبرې کول نه وې، بلکې هویت او قامپالنه وه.
د کابل پوهنتون د استاد په توګه، هغه د زرګونو زدهکوونکو ځوانانو او پیغلو روزنه کړې، چې نن د افغانستان ادبي او فکري بنسټونه جوړوي. د هغه درسي ویناوې ادبي شننې، فلسفي پوښتنو او کلتوري تبصرې لا هم دې پښت ته مؤخذ او اخځلیک دی.
رشتیـن باور لري چې ژبه د یوې ټولنې د فکري خپلواکۍ بنسټ دی. “ژبه یوازې خبرې کول نه دي؛ دا زموږ د فکر، حافظې او خیال هنداره ده”، دا هغه جمله ده چې تلیې یادونه کوي.
په خپلو لیکنو کې هغه د پښتو ادبیاتو اخلاقي، فکري، او ښکلايي ارزښتونه څېړي. د قبایلي روایتونو پر ځای، هغه د پښتني فرهنګ شعري، اخلاقي او فلسفي ژورتیا ته ارزښت ورکوي. “ننګ”، “میلمستیا” او “عدالت” هغه مفاهیم دي چې ریښتیـن یې د ماضي نه پاتې دود نه، بلکې د نن لپاره ژوندي ارزښتونه ګڼي.
ریښتیـن په دودیزو ارزښتونو ولاړ مفکر دی، خو نړیوال فکر ته هم پرانیستی غیږ لري. افلاطون او خوشحال خان خټک، اروپايي فلسفه او ولسي متلونه په یو وخت فکري لیار ده.
سربېره پر دې، ریښتیـن د بومي ژبو د ادارې کولو ملاتړ یو کلک مدافع پاتې شوی. د هغه په اند، که یوه ټولنه خپله ژبه له رسمي چوکاتهوباسي، له خپل تاریخ او هویت سره اړیکي به پرې شي.
سره له دې، ریښتیـن هیلهمن دی. په وروستیو کلونو کې د پښتو ادب، تیاتر، او ژورنالیزم بیا راژونديکېدل روان دي—او د دې بنسټ هم هغه مفکوره ده چې ریښتیـن او د هغه ملګرو کېښوده. نوی نسل له دود سره په ټکر کې نه، بلکې په مکالمه کې دی.
“د مفکر کار دا نه دی چې د تېر ماتم وکړي، بلکې دا دی چې راتلونکی روښانه کړي.” هغه لیکلي:
اوسني کول ، فرهنګي او کولتوری ملګري ریښتیـن د یو متواضع، خو ژور لارښود په توګه پیژني او ځانونه یې لاروي بولي .
نن، چې افغانستان یو ځل بیا د بېثباتۍ له څپو سره لاس و ګرېوان دی، د ریښتیـن فکر تر بل هر وخت ارزښتناک دی. د هغه ژوند دا ثابته کړې چې قامپالنه او د ژبپالنې فکر خامخا رنګ راوړي او دا هڅې باید منظم دوام ومومي .
د ریښتیـن کیسه یوازې د یوه مفکر کیسه نه ده، بلکې د یوه ولس هغه هڅه ده چې غواړي له فکر، ژبې او بیان سره خپل عزت، ارزښت ، تاریخ او هویت وساتل شي .
عبدالوکیل اټک د لغمان او نورستان پخوانی د اطلاعاتو او کولتور رییس ، لیکوال ، شاعر او مبصر.
یادونه: د مقالې محتوا یوازې د لیکوال مسؤلیت دی. د افغان دیاسپورا شبکه به په مقالو کې د هر ډول ناسم یا غلط بیان مسؤلیت په غاړه نه اخلي.
