سارا هیرمن: د پښتو ژبې او  کلتور ساتونکی

عبدالوکیل اټک

پښتو ژبه، پښتونولي، او اړوند ارزښتونه د تاریخ په اوږدو کې د افغان هویت یوه نه بېلېدونکې برخه پاتې شوې ده. 

خو کله چې یوه غیر پښتنه، د لویدیځې نړۍ یو وګړی ، دا ژبه زده کوي او د دې کلتور ژوره مطالعه کوي، نو دا یوه نادره کیسه جوړېږي.

 سارا هیرمن، یوه فرانسوۍ مېرمن چې د پښتو ژبې استاده ده، د همدې کیسې اصلي کرکټره ده .

هیرمن، یوه فرانسوي ژب پوهه او څیړونکې ، خپل اکاډمیک او شخصي ژوند د پښتو ژبې او افغان کلتور د مطالعې او ترویج لپاره وقف کړی دی.

 په تېرو څو کلونو کې، هغې نه یوازې د فرانسې په یوه پوهنتون کې چې د ختیځو ژبو تخصص لري، د پښتو ګرامر او ادبیاتو تدریس کړی، بلکې د افغان ټولنو سره تړلي کلتوري څیړنو او ټولنیزو چارو کې هم فعاله برخه اخیستې ده اوس مهال، هغه د خپلې پی ایچ ډي تحقیق پر مخ وړي چې د پښتونولي رول په معاصره  ټولنه کې مطالعه کوي او وروستیو سدۍ  سره د دې بدلونونه او نوي عصر  سره تطبیق تحلیلوي.

تعلیم، څیړنه او کلتوري مشغولیت
هیرمن د پوهنتون په کچه د پښتو ژبې تدریس کې څلور کلونه تجربه لري او د دې ژبې د زده کړې پر مهال یې د ژبې د ژورو پیچلتیاوو او ستونزو سره مخامخ شوې ده. د هغې څیړنې د پښتونولي په اړه دي، چې د پښتنو دودیزه اخلاقي ټولنیزه ضابطه ده او د دې د عصر په دوران کې د اغیزې او بدلونونو څیړنه کوي. هغه څیړي چې ایا پښتونولي د وخت په تیریدو سره د معاصرو ټولنیزو اصولو سره سمون لري که څنګه؟

هیرمن د اکادمیکې کارونو تر څنګ د فرانسې په کچه د افغان کډوالو لپاره د ژباړونکې  په توګه هم کار کوي، د دوې  سره په اداري، قانوني او ټولنیزو چارو کې مرسته کوي، په ځانګړې توګه په روغتونونو او محاکمو  کې. هغه د فرانسې په کچه د پښتو ژبې ویونکو لپاره د معلوماتو خلاوې ډکوي او هغوی سره د ورځنیو اړتیاوو په سمبالولو کې مرسته کوي.

د افغان ټولنو سره د هغې ژور ارتباط د هغې له هغو کلونو څخه سرچینه اخلي چې هغې په افغانستان کې تېر کړي، چیرې چې هغې د ځایي کلتور سره ځان اشنا کړ، له پښتنو کورنیو سره اوسېده او د شاعرانو او تاریخ پوهانو سره یې  ادبي غونډې تنظیمولې.

هیرمن خپل لومړنی سفر افغانستان ته په ۲۰۱۹ کال کې کړی و، کله چې هغې کابل، لغمان او جلال اباد ته سفر وکړ. د هغې مسلکي کار د سره صلیب سره و بیا هغه د کندهار، پروان، غزني او خوست سیمو ته هم ولاړه ، په ځانګړې توګه د افغان حکومت د سقوط وروسته هغې هم شخصي سفرونه د مختلفو ولایتونو لکه کابل، پکتیا او هرات ته کړي، چې د افغانستان د کلتوري تنوع په اړه ژوره پوهه ترلاسه کړې.
د پښتو زده کړې لومړنی هڅوونکی محرک د هغې لپاره یوازې علمي نه و. بلکې، هغې غوښتل چې د پښتنو کورنی ورځنی ژوند په خپله تجربه کړي او د هغوی دودونه او ارزښتونه له نږدې وویني .

 هغه  باور لري چې ډیر افغانان د خپلې ټولنې د کلتوري تنوع په لټون کې فرصت نه لري،  د هغې هڅه دا ده چې د زده کړې او څیړنې له لارې دا خنډونه لرې کړي.

ژبه، هویت او پښتونولي
هیرمن د پښتو او فرانسوي ژبو ترمنځ جوړښتي توپیرونه حیرانونکي ګڼي، په داسې حال کې چې دواړه ژبې پیچلي ګرامري سیسټمونه لري، پښتو د خپلو ثابتو قواعدو لپاره بېلګه ده، چې دا د دې ژبې زده کړه اسانه کوي که چیرې بنسټیزې قواعد دي. پښتو زده کړې  اصلي ستونزه  د غیر اصلي ویونکو لپاره د زده کړې موادو نشتوالی دی. بر عکس د هغو ژبو لکه انګلیسي او فرانسوي چې پراخه پوهه لري، پښتو د بهرنیو ویونکو یا دري ویونکو لپاره د بشپړ ګرامر کتابونه نه لري، کوم چې هیرمن غواړي د معتبرو تدریسي ماډلونو پراساس د زده کړې مواد برابر کړي .

د پښتو سره د هیرمن لومړنی تعارف غیر متوقع و. په ۲۰۱۷ کال کې، کله چې هغه کډوالو ته فرانسوي ژبه ښووه، هغې له یو پښتو ویونکي سره لیدلي و چې ټینګار یې کاوه چې د خپلې ژبې له مخې ځان وپیژني نه د خپل ملیت له مخې. دغه تعامل یې په پښتو او د دې ویونکو په اړه د څیړنې لپاره جلب کړ. دا پېښه د ژبې او کلتوري ارزښتونو لپاره د هغې په زړه کې ژوره مینه  راوپاروله او بالاخره د هغې د مسلکي لاره ټاکلو کې مرسته وکړه.

هیرمن د خپلې پی ایچ ډي څیړنه کې د پښتونولي، سیاست او عصریت ترمنځ اړیکه څیړي. هغې د پښتونولي د حکومتوالۍ پر تاریخ باندې څیړنه کړې، د احمد شاه دراني د امپراتورۍ څخه تر نننیو شخړو پورې. پداسې حال کې چې پښتونولي کله ناکله یو متحد کوونکی ځواک و، خو ځینې وختونه یې د عصري پرمختګ لپاره خنډونه جوړ کړي لکه څنګه چې د امان الله خان لخوا ترسره شوي اصلاحات.

هیرمن استدلال کوي چې د افغانستان د ځواکمن حکومت سیستم د جوړولو لپاره باید پښتونولي د اسلامي ارزښتونو او مدرن حکومتدارۍ اصولو سره توازن ولري. یوازې پر پښتونولي تکیه کول نه شي کېدای؛ پر ځای یې، د دود او عصریت ترکیب د پایښت لرونکي پرمختګ لپاره ضروري دی.

د پښتو او افغان مطالعاتو راتلونکی
هیرمن په فعال ډول د افغان کلتور د ساتنې او ترویج په اړه پروژو کې برخه اخلي، په دې کې د فرانسې په کچه د افغانانو لپاره د کلتوري مرکز جوړولو پروژه شامله ده. هغه په رسنیو کې هم راڅرګندیږي چې پښتانه هڅوي چې د ځان د ښه کولو لپاره عملي  ګامونه پورته کړي. هغه ټینګار کوي چې که څه هم ډیری پښتانه د پرمختګ هیله لري، حقیقي بدلون د عمل له لارې راځي نه یوازې د هيلو په اړه.

د هغې روانه څیړنه او دفاعي هڅې د پښتونولي د ساتنې او د معاصرو اړتیاوو سره د دې د تطابق اهمیت څرګندوي. هغه باور لري چې د افغانستان د دود او پرمختګ ترمنځ د پُل جوړولو لپاره باید زیاته علمي څیړنه ترسره شي. د هغې کار د افغانانو او غیر افغانانو لپاره الهام بخښونکی دی، چې دا ښيي چې د ژبې او کلتور تبادله کولی شي ژور تفاهم او همکاری رامنځته کړي.

د پښتو د مطالعاتو، کلتوري ساتنې او د کډوالو ملاتړ له لارې، سارا هیرمن د دې څرګندونه کوي چې علمي څیړنه کولی شي موخې ترلاسه شي  او د خلکو او د دوی د میراث ترمنځ اغیزمن ارتباطات رامنځته کړي. 

عبدالوکیل اټک د لغمان او نورستان پخوانی د اطلاعاتو او کولتور رییس ، لیکوال ، شاعر او مبصر. 

 یادونه: د مقالې محتوا یوازې د لیکوال مسؤلیت دی. د افغان دیاسپورا شبکه به په مقالو کې د هر ډول ناسم یا غلط بیان مسؤلیت په غاړه  نه اخلي.