تعریف مهاجرت و پناهندگی و بررسی نقاط مثبت و منفی
@Microsoft Bing
سید مصطفی سعیدی
نویسنده و استاد دانشگاه
خواننده‌گان عزیز سایت شبکه ی دیاسپورای افغان در رابطه به پدیده‌ی مهاجرت، پناهنده‌گی، مهاجرت‌های مصوون و غیر مصوون و موضوعات مرتبط به مهاجرت را که در سه ماه پسین و پس از تسلط طالبان در کشور به صورت سیلآسا افغان‌ها به گوشه و کنار جهان آواره و مهاجر شده اند، اینبار گفت‌و‌گوی را با آقای سید مصطفی سعیدی استاد دانشگاه و فعال حوزه مهاجرت، انجام داده ایم، که شما را به خوانش آن فرا می‌خوانیم.
پرسش: پدیده‌ی مهاجرت و پناهنده‌گی از دید شما چه تعریفی دارد؟
پاسخ: با سپاس از شما و همکاران گرامی تان بابت این گفت‌و‌گو، خدمت شما عرض شود که: مهاجر در واقع کسی است که به جایی دیگری کوچ می‌کند. مهاجرت ممکن است در داخل کشورش و یا فراسوی مرزهای یک کشور صورت گیرد. از مهاجر زمانی صحبت می‌شود که یک شخص خود کشورش را ترک کند، بدون آنکه در آنجا جانش در خطر باشد، بلکه برای بهبود بخشیدن شرایط زنده‌گی‌اش باشد.
اما برعکس مهاجر، از دیده حقوقی پناهنده به کسی گفته می‌شود که با معیارهای “کنوانسیون ژنیو در امور پناهنده‌گان” برابر باشد. بر این اساس پناهنده کسی است که به دلیل نژاد، دین، ملیت و باورهای سیاسی‌اش و یا تعلق به یک گروه اجتماعی، مجبور به ترک زادگاهش شده باشد.
پرسش: در رابطه به گونه‌های مهاجرت و نقاط مثبت و منفی آن توضیح دهید.
پاسخ: مهاجرت گونه‌های دارد که می‌توان از مهاجرت سیاسی ” پناهنده‌گی”، مهاجرت اجباری، مهاجرت اقتصادی، مهاجرت داخلی، مهاجرت فرهنگی، مهاجرت برای تبلیغ و یا ادامه‌ی تحصیل و… با عوامل و انگیزه‌های مختلف از جمله فقر اقتصادی، ادامه‌ی کار، مصوونیت زنده‌گی و بهبود وضعیت زنده‌گی و بهبود بخشی برای آینده‌ی خانواده و فرزندان؛ نام برد.
مهاجرتها ممکن است علل مذهبی، سیاسی، اجتماعی و یا اقتصادی داشته باشد. اما در حال حاضر، عمدتاً آرزوی رفاه بیشتر است که انسان‌ها را وادار به ترک سرزمین اجدادی می‌کند.جاذبه‌ی شهرهای بزرگ و امیدِ مزد بیشتر در صنایع شهری، وجود بیکاری در روستاها، ازدیاد جمعیت و جستجوی سرزمین‌های تازه، امروزه نیز انگیزه‌های اصلی مهاجرت هستند. هنوز هم بسیارند کسانی که در طلب شغل و مزد بهتر، ترک خانه، خانواده و دیار می کنند و به کشورها و حتی قاره‌های دیگر روی می‌آورند و یا به امید بهره‌مند شدن از آن چه که تمدن بشری بر شهرنشینان ارزانی داشته، از روستاها به شهرها کوچ می کنند.
و اما نقاط منفی مهاجرتها:
– از دست دادن نیروهای اقتصادی( زیرا که معمولاً جوانان هستند که مهاجرت می‌کنند)
– کند شدن افزایش نفوس و کاهش در رقم کل جمعیت کشور
– کاهش در میزان ازدواج‌ها و ولادت‌ها
– از میان رفتن نتایج سرمایه گذاری‌های انجام شده جهت پرورشِ جوانان و آماده کردن آنها برای زنده‌گی فعال
– تشديد عقب مانده‌گي
– كاهش جمعيتِ فعال و کارا در کشور مهاجر فرست
– به هم خوردن ساخت سنی و جنسی
و اما نقاط مثبت به گونه‌ی فشرده چنین شناسایی گردیده است:
– ایجاد بازار کار و درآمد بیشتر برای نیروی انسانی باقی مانده
– برقراری روابط بیشتر فرهنگی، تجاری و… میان کشورهای مهاجر فرستنده و مهاجر پذیر
– استفاده از نیروی فعال، بدون هیچ سرمایه گذاری قبلی
– استفاده از کارگران خارجی در رشته‌هایی از فعالیت، نظیر کار در معادن که کارگران محلی به راحتی حاضر به استخدام در آن نیستند.
– رقابت با کارگران محلی از لحاظ قبول سطح دستمزد پایین‌تر
– افزايش جمعيتِ فعال و کارا در کشور مهاجر پذیر
– تسريع نسبی پيشرفت وتوسعه در کشور مهاجر پذیر
به همین گونه نظر به تحقیق وزارت عودت مهاجرین افغانستان، اکثریت افغان‌ها به دلایل زیر کشور را ترک می‌کنند:
دلایل اقتصادی مانند: بیکاری، فقر و بهای بلند مواد خوراکی؛ دلایل سیاسی مانند، جنگ، ناامنی و کشتار مردم و بی‌سرنوشتی مردم، دلایل فرهنگی مانند، نبود امکانات درست تحصیلی و آموزشی، دلایل محیط زیستی مانند: خشک سالی، کمبود آب و زمین و نیز آلوده‌گی هوا و … دانسته اند.
پرسش: مهاجرت‌های مصوون و غیر مصوون را توضیح دهید.
پاسخ: به باور من اکثر مهاجرت‌های غیر قانونی و مهاجرت‌های اجباری که اثر جنگ و ناامنی صورت گرفته است و یا از طریق قاچاق‌بران و مافیا تنظیم شده است و از راه مرزهای زمینی و بدون اسناد صورت می‌گیرد و خطرات جانی و مالی را در پی داشته است، مهاجرت‌های غیر مصوون پنداشته می‌شود. و هر گونه مهاجرتی که از اثر دعوت‌نامه، بورسیه‌ی تحصیلی و یا ماموریت دپلوماتیک و یا پناهنده‌گی سیاسی صورت گرفته باشد، مهاجرت مصوون گفته می‌شود.
به باور بنده تقریبن تمامی مهاجرت‌های اخیر که از اثر وضعیت بد سیاسی در افغانستان صورت گرفت، مهاجرت‌های غیرمصوون پنداشته می‌شود، زیرا دیده شده که جوانان از بال طیاره به زمین پرتاپ شدن، کودکان مفقود شده و والدین شان آواره شدن که داغ بزرگی بر جبین بشریت نهاده شد.
پرسش: تحلیل شما از وضعیت کنونی افغانستان، مهاجرت و آواره‌گی افغان‌ها و سرنوشت مردم ما به ویژه جوانان چیست؟
پاسخ: شوربختانه از اثر بی‌کفایتی مسوولان جمهوریت قلابی و سه نفره، وضعیت کشور بدتر گردید و با فرار اشرف غنی، تمامی مردم افغانستان در وضعیت بد قرار گرفتن، ناامنی، اقتصاد خراب، بیکاری، افزایش بی‌پیشینه‌ی بهای مواد خوراکی، بسته شدن دروازه‌های مکتب‌ها و دانشگاه‌ها، نبود دید روشن برای آینده، محدود شدن آزادی‌های مدنی و وضع قوانین سخت‌گیرانه، نبود پالیسی‌های واضح اقتصادی- اجتماعی و نبود رفاه برای شهروندان کشور و ده‌ها معضل و مورد منفی دیگر، باعث گردید که شهروندان کشور آواره گردیده و دست به مهاجرت‌های غیرمصوون بزنند.
متاسفانه روزگار بدی را مردم عزیز ما تجربه می‌کنند، نبود امکانات حداقلی زنده‌گی و حدود 90 درصد مردم زیر خط فقر قرار داشتن، شوربختانه پیامدهای بدی در قبال خواهد داشت، مسوولان امارت با خیره سری و چسپیدن در فروع زنده‌گی و نبود تخصص و توانایی کار در وجود شان، وضعیت کشور را بدتر از پیش ساخته است. در این میان شهروندان کشور به ویژه زنان و جوانان زجر بیشتر می‌کشند و همگان در تلاش اند تا از این وضعیت ناهنجار بیرون شده و با هر بهایی که شده ترک وطن کنن، خیلی دردآور است که نیروی توانا و اصلی جامعه که جوانان آن است در حالتی بدی قرار گرفته اند که نه زمینه‌ی درس و تحصیل وجود دارد، نه امیدی برای بهبود وضعیت کشور و نه امکانات کار و امرار معاش و زنده‌گی. با این تحلیل نیروی بشری پویا و توانا مجبور به ترک دیار و سرزمین خود می‌شوند و متاسفانه آینده‌ی روشن هم برای شان هویدا نیست.
پرسش: رفتار نادرست و بدرفتاری کشورها با مهاجران از دید قوانین بین المللی و کنوانسیون‌های جهانی را چگونه بررسی می‌کنید؟
پاسخ: در رابطه به مهاجران و پناهنده‌گان اسناد بین المللی زیادی وجود دارد مانند: ( راهبرد چند ساله منطقه‌یی توافق شده، به ارتباط پناهنده‌گان، کنوانسیون مربوط به وضع پناهنده‌گان، پروتوکول مربوط به وضع پناهنده‌گان مصوب 31 جنوری 1967، کنوانسیون مربوط به وضع پناهنده‌گان مصوب 28 جون 1951) که در هر کدام در مورد رفتار مناسب با مهاجران و پناهنده‌گان تاکید جدی صورت گرفته است.
کنوانسیون پناهنده‌گان ژنیو ( (GRCیک اصل غیر قابل انصراف برای حفاظت از پناهجویان در جهان به شمار می‌رود. در این سند تعریف شده است که چه کسی پناهنده است و از چه حقوق و تعهداتی برخوردار است. افرادی که ” از ترس آزار و شکنجه به دلیل نژاد، مذهب، ملیت، تعلق به یک گروه اجتماعی خاص یا به دلیل اعتقادات سیاسی خود” مجبور به ترک کشور شان شده اند، بر اساس کنوانسیون پناهنده‌گان ژینو از حق حفاظت برخوردار است. در واقع این تنها سندی است که حکومت‌ها را ملزم به حفاظت از پناهجویان می‌کند.
اما اکثر کشورهای میزبان بنابر کمبود بودجه و ضعف اراده‌ی سیاسی حمایت لازم را از پناهجویان ندارند و متاسفانه برخی از کشورها برخوردهای غیر انسانی و زشت در برابر مهاجران و پناهنده‌گان دارند که برخلاف کنوانسیون‌های یاد شده بوده و بایستی در زمینه تجدید نظر صورت گیرد. اما خلای که در کنوانسیون یاد شده وجود دارد این است که میکانیزم واضح برای درج شکایات مهاجران و پناهنده‌گان در آن وجود ندارد؛ از اینرو برخی کشورها با سوء استفاده از این خلا دست به بدرفتاری‌های اشکارا می‌زنند. حتی طبق مفاد این کنوانسیون پناهنده‌گان در کشور میزبان حق ادامه‌ی تحصیل و کار را نیز دارند، اما متاسفانه کمتر رعایت گردیده است.
خواست ما از نهادهای ذیربط به ویژه سازمان ملل این است که در این شرایط حساس که اکثر افغان‌ها بنابر وضعیت ناگوار کشور را ترک کرده اند، مورد حمایت کشورهای میزبان قرار گرفته و از بدرفتاری، آزار و شکنجه و ممانعت از حق تعلیم و تحصیل فرزندان شان جلوگیری صورت گیرد.
پرسش: در رابطه به حقوق و امتیازات مهاجرین توضیح دهید.
پاسخ: حقوق و امتیازات مهاجران و پناهنده‌گان نظر به کشورهای میزبان و قوانین نافذه‌ی آنها متفاوت است. به صورت کل حق اقامت موقتی و دایمی، حق تحصیل و آموزش، حق کار، حق ازدواج و تشکیل خانواده، حق سفر و حق فعالیت‌های اجتماعی- مدنی و مستفید شدن از آزادی بیان را شامل می‌شود.
پرسش: مهم‌ترین آسیب‌های که متوجه مهاجرین افغان است، کدام موارد است؟
پاسخ: بدترین آسیب‌ها که متوجه مهاجران افغان است، مهاجرت غیر مصوون، از دست دادن زنده‌گی و هست و بود، بیکاری، فشارهای و شکنجه‌های مسیر راه و مرزها، بدرفتاری پولیس و نیروهای انتظامی برخی کشورها، ندانستن زبان، محروم ماندن از حق تعلیم و تحصیل و کار، بی‌سرنوشتی برای مدت طولانی و عدم دریافت اسناد اقامت دایمی، بیگانه‌گی با فرهنگ کشور میزبان، اعتیاد، گیر افتادن در چنگ مافیا و قاچاق‌بران و… را می‌توان نام برد.
پرسش: در مورد ظرفیت و توانایی‌های قشر جدید مهاجرین افغان توضیح دهید، کی‌ها بیشتر مهاجرت می‌کنند؟
پاسخ: سوال خوب ولی درناک است؛ موج بزرگ از افغانان که پس از سقوط جمهوریت و تسلط طالبان در کشور دست به مهاجرت گسترده زدند، اکثریت شان استادان، روشنفکران، منورین، جوانان با ظرفیت، متخصصان، کارکنان باتجربه‌ی حکومت و نهادهای ملی و بین المللی، فرهنگیان، صاحب‌منصبان، ژورنالیستان، اهل رسانه‌ها، مسوولان نهادهای مدنی، زنان و بانوان نخبه و هنرمندان و ورزشکاران را شامل می‌شود که همه از اثر ناامنی، جنگ، پیگیری شان توسط طالبان، بیکاری، فقر و اقتصاد شکننده و ده‌ها دلیل دیگر آواره و سرگردان شده اند. بدون شک که این قشر که مهاجر یا پناهنده گردیده اند، از ظرفیت‌های بزرگ علمی، تخصصی، تخنیکی و حرفه‌یی و تجربه‌ی کافی مدیریتی، فرهنگی، علمی، نظامی و هنری نیز برخوردار هستن که شوربختانه گردش روزگار و تحول پسین همه را از خانه و کاشانه‌ی شان سرگردان ساخت. در واقع اینها سرمایه‌های اصلی کشور بودند که در بیست سال پسین با صد جنجال و امکانات کم در داخل یا خارج کشور تربیت شده و به موقع ثمردادن رسیده بودند که طوفان مدهش تحول واپس‌گرایی همه را پرپر کرد.
ای کاش کشورهای میزبان از توانایی های بالقوه‌ی علمی- تخنیکی آنها استفاده نماید.
پرسش: دلایل مهاجرت اجباری اخیر افغان‌ها چیست؟ این کتله جدید مهاجرین چه نفع و یا زیان برای آینده افغانستان خواهند داشت؟
پاسخ: چنانچه پیشتر نیز اشاره کردم، دلایل مهاجرت و آواره‌گی اخیر افغان‌ها در واقع سقوط نظام جمهوریت و تسلط کامل طالبان بر کشور است. دید طالب به حیث گروه تروریستی و ضد آزادی بیان، ارزش‌های بشری، فرهنگ و هنر، قوم‌گرایی و فاشیسم این گروه و سرکوب هر نوع اندیشه و فکر معتدل، بسته شدن دروازه‌های مکتب‌ها و دانشگاه‌ها، بدامنی، بیکاری، فقر اقتصادی و نبود معاش و بلند بودن نرخ مواد اولیه و ظلم و بربریت طالبان بالای مردم به ویژه جوانان و زنان، نبود برنامه‌ها و پالیسی‌های اقتصادی همه و همه باعث گردید که اکثریت مردم دست به مهاجرت اجباری بزنند و آواره شوند.
قطعن این سیل مهاجرتها به زیان کشور تمام می‌شود، زیرا کتله‌ی بزرگی از متخصصان، آگاهان، خبره‌گان و نخبه‌های کشور، متاسفانه کشور را ترک کردند، در حقیقت دروازه‌های تدریس، تفکر، تحقیق و تولید اندیشه مسدود و برنامه‌های فکری عملن تعطیل گردید، همه و همه به زیان امروز و آینده‌ی کشور به شمار می‌رود.
شاید یک نفع در دراز مدت متصور باشد و آن اینکه در جریان مهاجرت کتله‌ی دیگر از متخصصان جوان با زیور دانش و تخصص در کشورهای بیرونی آراسته گردیده و برای فرداها کشور از توانایی و ظرفیت‌های آنها استفاده صورت گیرد.
پرسش: افغان‌ها اکثراً مردها اول مهاجرت می‌کنند و بعد زنان؛ ولی اینبار یک کتله‌ی بزرگ زنان نیز یا فرار کردند و یا در حال فرار اند، دلایل آن چیست؟
پاسخ: پرسش بجا و مهم است. به باور من در بیست سال گذشته با وجود اینکه در عرصه‌ی رشد و توانمندسازی زنان کارهای بنیادین کمتر صورت گرفت و اکثر برنامه‌ها یا پروژه‌های مقطعی بودند و یا تنها در روی کاغذ و یا تعداد زنان در این عرصه ملیون‌ها دالر را صاحب شدند، اما با آنهم، حرکت‌های خود جوش زنان، شبکه‌ها، نهادهای مدنی، رسانه‌ها، تجارت‌های کوچک و زمینه‌های مدیریتی در سطوح متوسط و کلان برای زنان مساعد گردید و رشد بی‌پیشینه و قابل ملاحظه صورت گرفت. اما با تسلط طالبان بر کشور یکبارگی همه دستاوردها و ظرفیت‌های به وجود آمده ضرب در صفر گردیده و ورشکست گردید. بنابر این زنان نخبه و مطرح و مسوولان رسانه‌ها، فرهنگیان، ژورنالیستان، فعالان مدنی، ورزشکاران، هنرمندان، زنان تجارت پیشه، زنان اهل سیاست و قشر منور این طبقه از روی ناچاری و مجبوریت دست به مهاجرت زدند.
شواهد نشان می‌دهد، که حتی یک تعداد این بانوان به تنهایی به خاطر نجات جان مهاجر گردیده و حتی جمعی در سه ماه پسین در وضعیت بد در داخل کشور گیر مانده اند.
چون دیدگاه طالب برای زنان و فرهنگیان و اهل رسانه واضح است و هیچ نوع سازش، گذشت و اجازه‌ی ادامه‌ی تحصیل و کار برای زنان وجود ندارد و از سوی دیگر یک تعداد زیاد این بانوان مسوولیت سرپرستی فامیل را هم به عهده داشتن، به ناچاری دست به مهاجرت زدند که سرنوشت تعدادی از این مهاجران و آواره‌ها تا هنوز مشخص نیست و در وضعیت بلاتکلیفی به سر می‌برند.
پرسش: چه پیشنهادهای در زمینه‌ی مهاجرت‌های مصوون دارید؟
پاسخ: پیشنهاد من به هموطنان عزیز این است که اندازه‌ی توان از احتیاط کار بگیرند و دست به مهاجرت‌های غیر مصوون و غیر قانونی نزنند، در دام مافیا و قاچاق‌بران انسان و مواد مخدر نیفتند، زیرا این قشر خیلی‌ها ظالم و بی‌رحم اند. بارها شاهد غرق شدن و از بین رفتن کودکان، جوانان و کهن‌سالان بوده ایم. بارها شاهد فروش انسان و یا اعضای بدن انسان بوده ایم. پس تا توان احتیاط کنید و در دام تزویر و نیرنگ‌های مافیا نیفتید.
پرسش: پیام آخر تان به کشورهای میزبان و نهادهای ملی و بین المللی را بیان دارید.
پاسخ: پیام من در سه بخش خلاصه می‌شود:
- برای کشورهای میزبان: لطفن با مهاجران برخورد انسانی داشته باشید، برای کودکان آنها زمینه‌ی درس و تعلیم را فراهم کنید، از ظلم و لت و کوب اجتناب کرده و طبق کنوانسیون‌های بین المللی عمل کنید.
- برای نهادهای بین المللی: یونسف، “یو، ان، اچ،سی، آر” و صندوق وجهی سازمان ملل برای نفوس و سایر نهادها، لطفن برای بهبود وضعیت مهاجران افغان در هر گوشه و کنار دنیا که هستن توجه جدی داشته و برخورد قانونی و انسانی نمایید. امروزه در کشورهای همسایه و دور و نزدیک افغان‌های مهاجر در وضعیت فلاکت‌بار قرار دارند، طبق ماموریت خود وظایف خود را انجام دهید.
- برای افغان‌های مهاجر: لطف نموده در کمپ‌ها یا جاهای که اسکان موقت دارید از بی بندوباری، قوم و زبان گرایی و مسایل غیر اخلاقی جلوگیری کنید. توجه تمام رسانه‌های بین المللی به شماست. هر حرکت غیر اخلاقی تان به نام کشور ثبت می‌گردد و شما از یک کشور نماینده‌گی می‌کنید.
دست به دست هم دهید و به صورت رضاکار زمینه‌ی درس و تعلیم فرزندان خود را مساعد سازید. ورنه ملامت تاریخ خواهید بود، زیرا بارها شاهد رفتارهای زشت و غیر اخلاقی برخی‌ها در این اواخر بوده ایم.
توجه: مسئولیت مطالب مقاله به عهده نویسنده می باشد. شبکه افغان دیاسپورا در قبال اظهارات نادرست در این مقاله مسئولیتی نخواهد داشت.
